حقایق، تخیلی و گنج یابی

بخشهای آن چهارصد و پنجاه و یک دیه دارد و خدای داناتر است» . اینکه چطور نام شهر بلقیس که شنیدم به آن شهر سبا هم میگفتند به این محوطه گفته شده را نمیدانم. در کنفرانس تهران در سال ۱۹۴۳، متفقین اعلامیه تهران را صادر کردند که استقلال و مرزهای ایران پس از جنگ را تضمین میکرد. با سقوط نظام پهلوی، روند مصادره و تعطیلی واحدهای نوین صنعتی، خدماتی و کشاورزی، تا از کار انداختن بخش نوین اقتصاد این کشور ادامه یافت و جایگاه پیشین ایران در جهان، از دست رفت. به نحوی که جایگاه پیشین خود را از دست داد از این زمان کمکم نام افسانهای بلقیس بر روی خرابههای شهر قدیمی اسفراین گذاشته شد. یادم است برفاب آمد هنگام حمام رفتن زن همسایه مان که زائو بود طاق اتاق زائو تا کنج درگاهی آن فرو ریخت. از شخصیتهای مهم دیگر که در دورهٔ غزنویان سخن به میان آمد ابوالعباس فضل بن علی اسفراینی است. الحاکم مؤلف تاریخ نیشابور از تعلق خاطر قباد (کواذ) ساسانی به آن یاد کرده و نوشته که قباد اسفراین را «مهرجان» خطاب میکردهاست. او نیز در مورد نامگذاری شهر بلقیس چنین مینویسد: «شهر بلقیس نسبتاً نام نویی است که همواره به شهر اسفراین داده شدهاست و از آن در سفرنامههای اعراب هیچ یاد نشدهاست.

اما با توجه به عدم اشاره به نام بلقیس در متون تاریخی تا پیش از دورهٔ قاجار و از طرفی گنج و گنج یابی در عهد ناصری، مردم به علت اسرارآمیز و رازگونه بودن شهر و برج باروی مرتفع و فراوانی اشیای عتیقه و بیرون بودن ساخت چنین بنای عظیمی از دست بشر و از سویی خواندن قرآن و اشاره در آن به داستان بلقیس خاتون و حضرت سلیمان در مورد داشتن گنجینه و عمارتهای عالی و رفیع از این زمان این نام تاریخی را به این شهر نسبت دادهاند. ابو منصور ثعالبی نیشابوری، دانشمند پرآوازهٔ سدهٔ چهارم هجری که خود معاصر فضل بن علی اسفراینی است، در زمانی که وی حاکم اسفراین بوده، به خدمت فضل بن علی آمده و وصف حال اسفراین و اوضاع این ناحیه و جایگاه اجتماعی فضل بن علی اسفراینی را چنین بیان کردهاست: « به سال ۴۰۰ به اسفراین رفتم و به بارگاه و قصر حاکم اسفراین ( فضل بن علی اسفراینی) که دوستدار عالمان و دانشمندان و ادیبان بود، مهمان شدم و از خوان نعمت وی بهرهمند گردیدم و در قصر فضل بن علی با ادیبان ملاقات کردم »(ثعالبی، ج۶، ۱۴۰۴). در زمان منگو قاآن جنتیمور یکی از سرداران جوچی حاکم خراسان شد.

یکی از این ایالتها، اپرشهر یا همان نیوشاهپور بود (مارکوارت، ۱۳۷۳: ۳۷-۳۹). این صفحه آخرینبار در ۱۰ ژانویهٔ ۲۰۲۵ ساعت ۱۵:۵۴ ویرایش شده است. خبرنامهٔ بارفروش. تهران. کامل: ۱۰. غار شوپری که در ۱۰ کیلومتری جنوب شهر رستمکلا در شرق مازندران و دره مهربان رود واقع شده، از بزرگترین غارهای شناخته شده در مازندران است که بیش از ۷۵ متر طول و بیش از ۷۰۰ متر مربع مساحت دارد. شهر بلقیس یکی از بزرگترین و دومین بنای بزرگ خِشتی و گِلی( پس از ارگ بم )ایران است که در ۳ کیلومتری جنوبغرب شهر کنونی اسفراین قرار گرفتهاست، که وسعتی بالغ بر ۱۸۰ هکتار وسعت دارد و از یک مجموعه آثار شامل بقایای ارگ و خندق پیرامون آن، شارستان شامل: برج و بارو، مقبرهٔ شیخ آذری، ویرانههای معروف به منارتپه (مسجد جامع)، کورهٔ سفالگری، آبانبار، بازار، کاروانسرا، بنای معروف به یخدانها و یک گورستان وسیع در نزدیک دروازهٔ شرقی تشکیل شدهاست.

این اثر در ۳ کیلومتری جنوبغربی شهر نو اسفراین، حاشیهٔ شرقی روستای جوشقان، حوزهٔ فرهنگی شمالشرق، کد جیپیاس منطقه: َ۵۳ °۵۷ تا ۰۷َ °۵۸ طول جغرافیایی و ۳۱َ °۳۶ تا ۱۷َ °۳۷ عرض جغرافیایی- ارتفاع از سطح دریا ۱٬۲۰۲ متر قرار دارد. بهطور کلی نام این شهر در متون به صورتهای سبراین (حدودالعالم)، سفراین (تاریخ سیستان)، اسپراین (بیهقی)، اسپرایین (برهان قاطع)، و اسفرائین (ثعالبی، یتیمة الدهر، یاقوت و قزوینی) نیز آمدهاست اما گویاترین و موثقترین سند، که هیچگونه دخل و تصرفی در آن صورت نگرفته و زیر نظر حکومت مرکزی بوده و نام این شهر کهن را به مدت ۷۰۰ سال یعنی از زمان مغولان تا اواخر حکومت صفوی زنده داشته، سکه است. در دورهٔ سلجوقیان، با به حکومت رسیدن ملکشاه سلجوقی شهرهای خراسان به ویژه نیشابور با بنیانگذاری مدارس نظامیه توسط خواجه نظامالملک به صورت یکی از مراکز پررونق علمی جهان اسلام درآمد و در این زمان شهر اسفراین هم که یکی از شهرهای نیشابور محسوب میشد از رونق و شکوفایی ویژهای برخوردار بودهاست. در سال ۵۵۴ هجری قمری گروهی از مردم سنیمذهب اسفراین و جوین بر گرد فردی به نام موید آی به جمع شدند و قیامی را علیه یکی از نقیبان علوی به نام حاجی اشنانی آغاز کردند و توانستند او و گروهی از علویان را که همراه او بودند به قتل برسانند.